An chéad rud is féidir a rá go dearfa faoi Ghaeilg’ Acla, ná gur canúint inti féin í, canúint atá ina mheascán do ghaeilge Chonnachta agus Gaeilge Uladh. Sa mheascán seo is láidre i bhfad an fhoirm Ultach ó thaobh fuaimniú, gramadaí agus múnlaí cainte . Go deimhin deir saineolaithe agus scoláire Gaeilge, Wagner ina measc gur Ghaeilge Thír Chonaill atá inti dáiríre , go dtáining claochchló uirthi i ngeall thioncar na Gaeilge a bhí dhá labhairt sa chuid eile de Mhuigheo i dtuaisceart Chonnachta.

Ní mór dúinn dul siar sa stair go dtí lár an 17ú aois leis an ábhar a thuigbhéail. De réir na gCeithre Máistrí tháinig Conallach darbh ainm Ruairí Ó Domhnaill agus slua mór dhá mhuintir féin aduaidh agus lonnaigh siad i mBaile Cruaigh ar dtús agus ina dhaidh sin tháinig siad isteach go hAcaill. Chomh maith le sin caithfidh muid smaoineamh ar an tionchar a bhí ag Plandáil Chromaill ó 1652- 1657, an méid duine a dísealbhaíodh ag an am agus a thainig go hAcaill. Scríobhann staraí eile Knight in 1836 “ This colony of Ulsterman at whatever time they settled in this county still retain the ancient dialect of language used in the North”

Ní gá ach staidéar a dhéanamh ar cuid de na sloinnte is coitianta in Acaill : Ó Baoighill – Boyle, Mac Cathmhaoil – Campbell , Ó Duibhir –Dever ; Mac Eamharcaigh-Cafferkey , Mac an Ultaigh-McNulty, Mac Suibhne–Sweeney, Gallchobhair-Gallagher: Ó Domhnaill-O’ Donnell , is de bhunadh Thír Conaill formhór acu.

I rith an 19ú haois tá fianise ann, go raibh dhá chánúint á labhairt sa cheantar. Nuair a bhí An tSuirbhéireacht Ordanáis ar siúl in Acaill in 1824 thug gníomhairí a bhí ag obair thar ceann na Suirbhéireachta Ordanáis go raibh sé an coitianta dhá ainm a bheith ar an áit céanna. Ceann de na mianta a léirigh Pobal Acla sna suirbhéanna pobail , a bhí mar mhír lárnach sa phróiséas Pleanála Teanga ná go gcaomhnófar agus go ndéanfar sealbhú ar chanúint Acla . Chuige sin beidh an Coiste Pleanala Teanga agus Coiste Scoil Acla ag comhoibriú ar ghníomhartha agus ar bheartanna chun an mian sin a chur chun cinn.

Tréithe a bhaineann le Gaeilg’ Acla:

1 Gaeilg’ in ionad Gaeilge

2 Tháinic in ionad Tháinig

3 Acú in ionad acu

4 Chomh maith in ionad Freisin.

5 Ar an bhóthar in ionad ar an mbóthar.

6 Faoileóg in ionad Faoileán

Bunaithe ar léacht a thug Tomás Mac Sheáin i dTeach Ted i 2001.

Lean Orainn ar Facebook!